Το Πάσχα είναι μια γιορτή πλούσια σε παραδόσεις και έθιμα, που αναβιώνουν κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, και κορυφώνονται το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα. Ας δούμε, λοιπόν, ποια είναι αυτά τα έθιμα και πώς διαφοροποιούνται σε κάθε περιοχή της χώρας.
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου γιορτάζουμε "την θεόσωμον ταφήν" και "την εις άδου κάθοδον", δηλαδή την ταφή του Κυρίου και την κάθοδο Του στον Άδη, όπου κήρυξε σε όλους τους νεκρούς. Τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου οι εκκλησίες αλλάζουν τον πένθιμο διάκοσμο με γιορτινό. Το πρωί τελείται ο εσπερινός του Μεγάλου Σαββάτου και λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Η ακολουθία έχει αναστάσιμο και πανηγυρικό χαρακτήρα. Είναι η λεγομένη Πρώτη Ανάσταση.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, στη διάρκεια της θείας λειτουργίας, αφού έχουν σβήσει τα φώτα της εκκλησίας, ο ιερέας προβάλει στην Ωραία Πύλη, κρατώντας κεριά με το Άγιο Φως και ψάλλοντας το "Δεύτε λάβετε Φως…". Οι πιστοί ανάβουν τις λαμπάδες με το Άγιο Φως. Το έθιμο της λαμπάδας του Πάσχα ξεκινάει από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, όπου οι νεοφώτιστοι χριστιανοί βαφτίζονταν Μεγάλο Σάββατο και Κυριακή του Πάσχα, μετά από ένα διάστημα προετοιμασίας. Η λαμπάδα που κρατούσαν στο χέρι συμβόλιζε το νέο φως του Χριστού που θα φώτιζε πλέον την ψυχή τους.
Ακριβώς τα μεσάνυχτα ψάλλεται το "Χριστός Ανέστη", που συνοδεύεται από βεγγαλικά, κροτίδες ή μπαλωθιές. Οι θόρυβοι αυτοί και το φως, είναι τα δύο χαρακτηριστικά στοιχεία της Ανάστασης για τους λαογράφους. Το στοιχείο των θορύβων συσχετίζεται με τη διαδεδομένη στους λαούς δοξασία ότι τα βλαβερά και δαιμονικά πνεύματα διώχνονται με τους εκφοβιστικούς κρότους, ενώ στο φως της Ανάστασης "αποδίδεται δύναμις, όχι μόνο αποτρεπτική των κακών, αλλά και γονιμοποιός".
Μετά την Ανάσταση οι πιστοί μεταφέρουν το Άγιο Φως στο σπίτι τους και πολλοί σχηματίζουν στην είσοδο του σπιτιού τους έναν σταυρό με τον καπνό της λαμπάδας. Στη συνέχεια ανάβουν το καντήλι με το Άγιο Φως. Ακολουθεί το πασχαλινό τραπέζι με την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα και το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών. Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών συμβολιζει τη γέννηση. Όπως σπάει το τσόφλι και βγαίνει μία νέα ύπαρξη στο φως, έτσι για τους χριστιανούς συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού.
Το πρωί της Κυριακής τελείται στις εκκλησίες ο "Εσπερινός της Αγάπης" ή Δεύτερη Ανάσταση (σε πολλούς ναούς τελείται το απόγευμα). Λέγεται έτσι, διότι οι Χριστιανοί παλαιότερα αντάλλασσαν μεταξύ τους το φιλί της αγάπης. Στο τραπέζι της Κυριακής του Πάσχα κυριαρχεί το ψητό αρνί, τα κόκκινα αυγά, τα τσουρέκια και τα λαμπροκουλούρα. Το αρνί που τρώμε το Πάσχα συμβολίζει τον Χριστό που θυσιάστηκε σαν το αρνί για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.
Τα έθιμα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας
Στην Κέρκυρα το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, μετά την Πρώτη Ανάσταση, ο κόσμος ρίχνει από τα παράθυρα στο δρόμο τους μπότηδες, δηλαδή πήλινα κανάτια, τα οποία είναι γεμάτα νερό για να κάνουν μεγαλύτερο κρότο.
Στη Ζάκυνθο, στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου, ακολουθώντας ένα παλιό τοπικό έθιμο, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης «σηκώνει» την Ανάσταση και αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια. Από το καμπαναριό, αλλά και από τα παράθυρα των σπιτιών, πετάνε στο δρόμο πήλινα δοχεία.
Στη Χίο, υπάρχει το γνωστό έθιμο του ρουκετοπόλεμου, που έχει τις ρίζες του στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, δύο εκκλησιών που βρίσκονται αντικριστά, έφτιαχναν παλιά αυτοσχέδια κανονάκια, που με τα χρόνια εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες.
Στο Λεωνίδιο Αρκαδίας, το βράδυ της Ανάστασης γεμίζει ο ουρανός από φωτεινά αερόστατα, τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας.
Στην Καλαμάτα και τη γειτονική Μεσσήνη, το απόγευμα της ημέρας του Πάσχα αναβιώνει το έθιμο του σαϊτοπόλεμου, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Τα διαγωνιζόμενα "μπουλούκια", με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένα με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο.
Στη Σύρο το Μεγάλο Σάββατο αρχίζει με το κάψιμο του φανού, ένα έθιμο που σχετίζεται με τη δεισιδαιμονία του λαού και την πίστη ότι η καταστροφή του ομοιώματος του προδότη θα τον απαλλάξει από τα όποια δεινά.
Στη Σκιάθο η περιφορά του Επιταφίου ξεκινά στις 4 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Οι Επιτάφιοι της Παναγίας και των Τριών Ιεραρχών συναντιούνται και περιφέρονται στα καλντερίμια του νησιού, με τον "προεξάρχοντα" να απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς και πίσω του να ψάλλουν οι πιστοί.
Στη Μύκονο, τη Σίφνο, τη Τζια, τη Μήλο και σε άλλες περιοχές της χώρας, την Κυριακή του Πάσχα καίνε τον "Ιούδα".
