Τα τελευταία χρόνια όλο και μεγαλύτερος λόγος γίνεται από γονείς και ειδικούς για τα όρια στα παιδιά. Αυτό που πρέπει να γίνει απολύτως σαφές είναι ότι η διαδικασία της οριοθέτησης δεν αποσκοπεί στην επιβολή πειθαρχίας ή στην απόδειξη δύναμης και δε σχετίζεται με απειλές και τιμωρίες. Αντιθέτως, έχει σαν στόχο τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Οι γονείς περιβάλλοντας το παιδί με στοργή και αγάπη, οφείλουν να του εμφυσήσουν τις οικογενειακές τους αξίες, αποτελώντας πρότυπο προς μίμηση και δίνοντας τα κατάλληλα κίνητρα. Θεωρούμε δεδομένο ότι κάποια στιγμή στη ζωή τους, τα παιδιά, είτε συνειδητά είτε όχι, θα δοκιμάσουν τα όρια. Η διαδικασία της οριοθέτησης απαιτεί χρόνο και δέσμευση από τους γονείς και αφορά κυρίως στην παροχή σταθερότητας και στην παροχή εξήγησης του γιατί κάποια πράγματα επιτρέπονται ή όχι.
Ας δούμε τι προσφέρει στα παιδιά η ύπαρξη ορίων:
- Ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Θέτοντας όρια στα παιδιά, τους παρέχουμε τη δυνατότητα να κατανοήσουν τους περιορισμούς που η ίδια η πραγματικότητα θέτει, καθώς και τις φυσικές συνέπειες που θα υπάρξουν σε κάποιες περιστάσεις. Για παράδειγμα, αν δεν βάλουμε το μπουφάν μας πριν βγούμε έξω, μπορεί να αρρωστήσουμε. Αυτό δεν είναι μια τιμωρία που επιβάλλουν οι γονείς, αλλά μια φυσική συνέπεια. Επιμένοντας σταθερά στο να φοράει το μπουφάν του πριν βγει έξω και εξηγώντας ταυτόχρονα ότι αυτό γίνεται για την προστασία του, περνάμε το επιθυμητό μήνυμα στο παιδί. Έτσι, σταδιακά, τα παιδιά μπαίνουν σε μια διαδικασία αυτορρύθμισης, όπου θα μάθουν να προστατεύονται και να κάνουν καλές επιλογές.
- Αυτογνωσία. Οι γονείς συνήθως αποφασίζουν για το πότε ένα παιδί μπορεί να κάνει κάτι ή όχι, ανάλογα με την ηλικία, την ωριμότητα, το περιβάλλον, τις εκάστοτε συνθήκες και τις οικογενειακές αρχές και αξίες. Η επιβολή και η απαγόρευση, ακολουθούμενες από επαρκείς και κατανοητές εξηγήσεις προσφέρουν στο παιδί την κατανόηση των δικών του δυνατοτήτων. Το να προσθέσουμε τη λέξη «ακόμα» σε μια απαγόρευση δείχνει στο παιδί ότι είναι προσωρινή και αφορά τις τωρινές δυνατότητές του και ταυτόχρονα πως το εμπιστευόμαστε ότι στο μέλλον θα ωριμάσει αρκετά ώστε να αρθεί αυτή η απαγόρευση.
- Ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων και αξιών. Τα όρια δείχνουν στο παιδί ποιες είναι οι προσδοκίες των γονέων του από αυτό. Η σταθερότητα σε θέματα ασφάλειας, συμπεριφοράς, αρχών, εάν υιοθετείται και υποστηρίζεται και από τη συμπεριφορά των γονέων, περνά στο παιδί το μήνυμα ότι επιθυμούν και περιμένουν από αυτό να ακολουθήσει τις ίδιες αρχές και να επιδείξει τις ίδιες επιθυμητές συμπεριφορές. Με τον τρόπο αυτό, η υιοθέτηση των επιθυμητών συμπεριφορών θα είναι αποτέλεσμα επιλογής του παιδιού κι όχι του φόβου επιβολής συνεπειών, αυξάνοντας έτσι και τις πιθανότητες να συνεχίσει να υιοθετεί τις συμπεριφορές αυτές και στην ενήλικη ζωή του, αντί να τις απορρίψει μεγαλώνοντας.
- Μίμηση προτύπου. Θα έρθει η στιγμή που το παιδί σας θα πρέπει να θέσει τα δικά του όρια στις προσωπικές του σχέσεις. Για παράδειγμα, όταν ο διπλανός στην τάξη το ενοχλεί ή οι συνομήλικοί του για να το εντάξουν στην παρέα τους τού ζητούν να κάνει κάτι που δε θέλει. Εάν το παιδί έχει διδαχθεί το πώς τίθενται λειτουργικά όρια, θα γνωρίζει και τον τρόπο (π.χ. βλεμματική επαφή, σταθερότητα, εξήγηση κ.λπ.) αλλά και θα νιώθει την άνεση να το κάνει, καθώς για αυτό θα είναι μια οικεία και υγιής διαδικασία επικοινωνίας.
- Ανάπτυξη αυτοπεποίθησης. Η έλλειψη ορίων υποσκάπτει την αίσθηση εαυτού των παιδιών και τους περνάει το μήνυμα ότι έχουν ένα αυτονόητο δικαίωμα άμεσης ικανοποίησης κάθε τους επιθυμίας. Μαθαίνουν έτσι ότι οι άνθρωποι και τα πράγματα γύρω τους οφείλουν να ικανοποιούν τις ανάγκες τους και να τους δίνουν αυτό που θέλουν τη στιγμή που το θέλουν. Τα παιδιά χωρίς όρια θα μάθουν αργότερα στη ζωή τους με άσχημο τρόπο ότι δεν θα παίρνουν πάντα αυτό που θέλουν. Αντιθέτως, ένα παιδί που ξέρει τις ικανότητές του αλλά και τα όρια των ικανοτήτων του, θα αναπτύξει μια σταθερή και καλή αίσθηση εαυτού.
- Ανοχή στη ματαίωση. Όταν ένα παιδί έρθει αντιμέτωπο με τις απαιτήσεις και τις συνέπειες της πραγματικότητας, όπως για παράδειγμα ότι δεν μπορεί να φάει όσα γλυκά θέλει χωρίς να πονέσει η κοιλιά του ή ότι δεν μπορεί να αγοράσει όσα παιχνίδια θέλει, καθώς δεν το επιτρέπει η οικονομική δυνατότητα των γονέων του, βιώνει μια ματαίωση των επιθυμιών του. Ωστόσο, με την κατάλληλη ενθάρρυνση από τους γονείς, μαθαίνουν ότι μπορούν να αναβάλουν τις επιθυμίες τους ή σε κάποιες περιπτώσεις όντως να τις ματαιώσουν τελείως (π.χ. μια εκδρομή που χάσανε επειδή ήταν άρρωστα), αλλά αυτό δεν είναι το τέλος του κόσμου. Μαθαίνουν έτσι ότι μπορούν να αντέξουν τέτοιες δύσκολες καταστάσεις και αναπτύσσουν δεξιότητες διαχείρισης ώστε να ανταπεξέλθουν σε αυτές και στο μέλλον (ώστε π.χ. σε ένα διαγώνισμα στο σχολείο ή ως ενήλικοι σε μια συνέντευξη για δουλειά που δεν πήγε καλά, να μην καταρρακωθούν).
Γράφει η Ιωάννα Μαρκοζάννες
Ψυχολόγος
Πηγές
Ηλιοπούλου, Μαρία. Τα Όρια στη Ζωή του Παιδιού. ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ.
Παππά, Β. (2006). Επάγγελμα γονέας. Αθήνα: Καστανιώτη.
