Η απροσεξία, υπερδραστηριότητα και παρορμητικότητα είναι συνήθη χαρακτηριστικά για τα περισσότερα παιδιά, που πολλές φορές είναι απρόσεκτα και ζωηρά. Τα υψηλά επίπεδα δραστηριότητας και τα σύντομα διαστήματα προσοχής είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της παιδικής ηλικίας.
Σε κάποιες περιπτώσεις, όμως, τα συμπτώματα αυτά γίνονται παθολογικά. Τότε μιλάμε για τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (Δ.Ε.Π.Υ.), η οποία θεωρείται από τις πιο συχνές νευροαναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής ηλικίας.
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται σε παιδιά που αντιμετωπίζουν σοβαρές συμπεριφορικές και γνωστικές δυσκολίες.
Πρωτογενή συμπτώματα είναι:
- Διάσπαση προσοχής
- Αυθόρμητες μη ελεγχόμενες κινήσεις - παρορμητικότητα
- Υπερκινητικότητα
Δευτερογενή συμπτώματα είναι:
- Δυσκολίες στη συμπεριφορά
- Μαθησιακές δυσκολίες
- Σχολική αποτυχία
- Δυσκολίες στην κοινωνική συμπεριφορά
Στην πλήρη μορφή της, η διαταραχή περιλαμβάνει συμπτώματα που αφορούν στους τομείς της υπερκινητικότητας, της διάσπασης προσοχής και της παρορμητικότητας. Ωστόσο, υπάρχουν παιδιά που εμφανίζουν συμπτώματα υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας χωρίς διάσπαση προσοχής, και παιδιά με διάσπαση προσοχής χωρίς υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Μιλάμε για εκδήλωση του Συνδρόμου όταν αυτό εμφανίζεται πριν το έβδομο έτος ζωής ενός παιδιού και τα συμπτώματα παρουσιάζονται για τουλάχιστον έξι μήνες.
Η Δ.Ε.Π.Υ. εμφανίζεται σε ποσοστό 5-7% των παιδιών σχολικής ηλικίας και είναι συχνότερη στα αγόρια. Ενδέχεται η μικρότερη συχνότητα στα κορίτσια να οφείλεται στο γεγονός ότι εμφανίζουν λιγότερη υπερκινητικότητα και πιθανότατα η διάγνωση παραβλέπεται ή γίνεται αργότερα.
Διάγνωση της Δ.Ε.Π.Υ.
Τα παιδιά πρέπει να αξιολογούνται από ειδικούς ψυχικής υγείας (παιδοψυχίατρο, παιδοψυχολόγο). Η αξιολόγηση περιλαμβάνει την εκτίμηση πολλών παραγόντων, βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών που αλληλεπιδρούν και προκαλούν προβλήματα στο παιδί.
Η αναγνώριση των συμπτωμάτων της υπερκινητικής διαταραχής γίνεται αρχικά από τους γονείς και τους δασκάλους, μέσα από ερωτηματολόγια και λίστες συμπτωμάτων, προκειμένου να είναι σαφής ο διαχωρισμός του προβλήματος από άλλες δυσκολίες. Παράλληλα, η φυσική εξέταση του παιδιού είναι απαραίτητη, για να αποκλεισθούν οργανικές ασθένειες.
Παρατηρούμαι, λοιπόν, αν υπάρχουν κάποια από τα εξής συμπτώματα:
- Το παιδί κάνει λάθη απροσεξίας
- Δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του σε μια δραστηριότητα
- Μοιάζει σαν να μην ακούει
- Δεν μπορεί να ακολουθήσει οδηγίες
- Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν νοητική προσπάθεια
- Παρουσιάζει δυσκολία στην οργάνωση
- Ξεχνάει καθημερινές δραστηριότητες
Επιπλέον, ένα υπερκινητικό παιδί είναι συνέχεια σε κίνηση. Στριφογυρίζει στην καρέκλα του, σηκώνεται από το θρανίο, τρέχει, σκαρφαλώνει υπερβολικά, δεν μπορεί να παίξει ήσυχα, μιλάει πολύ, κάνει φασαρία, οι κινήσεις του είναι γρήγορες και άτσαλες, κάνει ζημιές, ψάχνει το χώρο και πειράζει τα πράγματα που βλέπει.
Η παρορμητική συμπεριφορά εκδηλώνεται ως εξής: το παιδί απαντάει πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση, δεν περιμένει τη σειρά του, διακόπτει τους άλλους, δεν έχει καθόλου υπομονή.
Η απροσεξία σημαίνει ότι το παιδί είναι αφηρημένο, δεν ακούει το όνομά του όταν το φωνάζουν, κάνει ορθογραφικά λάθη, ξεχνά τα πράγματά του, αποσπάται από τη μελέτη ή το παιχνίδι, στρέφει την προσοχή του αλλού.
Η αποτελεσματική αξιολόγηση στηρίζεται στη στενή σχέση συνεργασίας μεταξύ γονέων, δασκάλων και ειδικών ψυχικής υγείας.
Τι νιώθουν τα παιδιά με Δ.Ε.Π.Υ.
Πολλές φορές η συμπεριφορά των παιδιών με αυτές τις ιδιαιτερότητες κουράζουν τους γονείς και τους κάνουν να αντιδρούν άσχημα. Επίσης, οι δάσκαλοι μπορεί να τα μαλώνουν συχνά ή τα άλλα παιδιά να τα αποφεύγουν και να μην παίζουν μαζί τους. Έτσι, τα παιδιά με Δ.Ε.Π.Υ. νιώθουν ανίκανα, ενοχές, μπορεί να έχουν ξεσπάσματα θυμού και να γίνονται ανυπάκουα με αντιδραστικούς μηχανισμούς.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το μάλωμα, οι παρατηρήσεις, οι τιμωρίες, δεν βοηθούν το παιδί και δεν διορθώσουν την κατάσταση. Η σωστή αντιμετώπιση απαιτεί να κατανοήσουμε ότι η ρύθμιση της συμπεριφοράς του δεν εξαρτάται καθόλου από τη θέληση του παιδιού: όσο και να προσπαθήσει, δεν μπορεί να τα καταφέρει. Χρειάζεται τη δική μας καθοδήγηση.
Θεραπευτική προσέγγιση
Η Δ.Ε.Π.Υ. έχει σοβαρό αντίκτυπο στην υγεία, την προσαρμογή και την ποιότητα ζωής του παιδιού, το οποίο μπορεί να νιώθει απόρριψη, να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή σχολική επίδοση, συναισθηματικές δυσκολίες, περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές, κλπ.
Το παιδί με Δ.Ε.Π.Υ. πρέπει να βοηθηθεί να αναγνωρίσει τις προσωπικές του ικανότητες και να τις ενισχύσει, ώστε να αυξήσει και την αυτοεκτίμησή του. Θα πρέπει να επιβραβεύεται όταν συμπεριφέρεται σωστά ή όταν προσπαθεί να ακολουθήσει τις συμβουλές, καθώς οτιδήποτε κάνουν είναι πιο δύσκολο για αυτά. Ένα σταθερό, δομημένο, αλλά ευέλικτο εκπαιδευτικό πλαίσιο, με ατομική προσέγγιση για το κάθε παιδί, προσφέρει δυνατότητες βελτίωσης των συμπτωμάτων και αποφυγή της σχολικής αποτυχίας.
Συμβουλές για γονείς
Τα παιδιά με υπερκινητικότητα έχουν την τάση να εμφανίζουν προβλήματα σε ένα ασαφές περιβάλλον. Θα το βοηθήσει αν:
- Βάλετε όρια στο παιδί και του γνωστοποιήσετε τι περιμένετε από αυτό κάθε μέρα.
- Όταν του δίνετε οδηγίες, επιμείνετε να σας κοιτάει στα μάτια και εξηγείστε του βήμα βήμα αυτά που πρέπει να κάνει. Μία γραπτή με τις υποχρεώσεις, μπορεί επίσης, να βοηθήσει.
- Οι σχολικές εργασίες ή άλλες υποχρεώσεις που απαιτούν συγκέντρωση θα πρέπει να γίνονται σε χώρο με τους λιγότερους περισπασμούς, π.χ. μακριά από το παράθυρο ή με κλειστή τηλεόραση.
- Με την ολοκλήρωση μιας δραστηριότητας / εργασίας, επιβραβεύστε το παιδί. Η θετική ενίσχυση είναι μία ανταμοιβή για τον αγώνα που δίνει να διεκπεραιώσει ένα έργο.
