20 φράσεις για τη σπουδαιότητα της εκπαίδευσης

Photo credits: freepik.com   

Πράγματι έχουν δίκιο όσοι πιστεύουν ότι δεν μπορείς να έχεις ορθή άποψη για έναν χώρο όταν δεν είσαι μέσα σε αυτόν με κάποιον τρόπο. Για πολλούς ο τομέας της εκπαίδευσης είναι από αυτούς που τους συναρπάζει, που τους κάνει να θέλουν να γίνονται ολοένα και καλύτεροι. Σε κάνει να γοητεύεσαι όσο περισσότερο τον γνωρίζεις και τον μαθαίνεις.

Συνοψίσαμε μερικά μόνο από τα πολλά που έχουν ειπωθεί για τη διδασκαλία και την εκπαίδευση, που πιστεύω θα σας βάλουν για λίγο στον υπέροχο κόσμο των καθηγητών, ακόμη κι αν δεν είστε οι ίδιοι εκπαιδευτικοί.

Εξάλλου, όλοι καλούμαστε να διδάξουμε κάτι στη ζωή μας, οπότε ας εμπνευστούμε από σπουδαίους θεωρητικούς και παιδαγωγούς, για να εμπνεύσουμε κι εμείς με τη σειρά μας.

• «Εκεί όπου ανοίγει ένα σχολείο κλείνει μια φυλακή» – Βίκτωρ Ουγκώ

Πράγματι, ο αγαπημένος μας συγγραφέας των άθλιων έχει απόλυτο δίκιο, αφού η στοχευμένη παιδεία μας μετατρέπει από «αγρίμια» σε εξημερωμένα πλάσματα. Κι αυτό γιατί μας παρέχει όλες τις απαραίτητες γνώσεις που θα βγάλουν στην επιφάνεια τα πιο πολιτισμένα στοιχεία του χαρακτήρα μας και θα περιορίσουν τα ζωώδη ένστικτά μας. Το σχολείο μας εξευγενίζει και μας διδάσκει την ομαλή συνύπαρξη, την ευγενή άμιλλα και το σεβασμό απέναντι στις ελευθερίες τις δικές μας και των άλλων.

• «Χωρίς ελληνομάθεια δεν υπάρχει παιδεία» – Λέων Τολστόι

Οι πιο διακεκριμένοι συγγραφείς αναγνώρισαν την παγκόσμια κληρονομιά που αφήσαμε ως Έλληνες. Οι λέξεις όπως «ήθος», «Δημοκρατία» καθώς και όλοι οι παγκόσμια χρησιμοποιούμενοι ιατρικοί όροι μας είναι μόλις ένα μικρό κομμάτι όσων μας υπενθυμίζουν το χρέος που έχουμε ως νεότεροι απέναντι στο ίδιο το μέλλον μας. Γιατί παρά τα κακώς κείμενα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει καθημερινά το εκπαιδευτικό μας σύστημα, η γλώσσα μας περιέχει λέξεις που χτυπούν κατευθείαν στην καρδιά όλων όσων τις ακούνε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ομιλία του Ξ. Ζολώτα το 1959 στα αγγλικά που στοιχειοθετήθηκε αποκλειστικά από ελληνικές λέξεις.

• «Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται πώς να σκέφτονται, όχι τι να σκέφτονται» – Margeret Mead

Αυτήν την φράση είναι καλό να την έχουν στο μυαλό τους όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με τον τομέα της εκπαίδευσης, αλλά και όποιοι άλλοι καταπιάνονται με την εκπαίδευση κάθε παιδιού. Σαφώς και είμαστε δίπλα τους για να τους παρέχουμε πληροφορίες, να τους μεταλαμπαδεύουμε γνώσεις και να τους εμφυσούμε αξίες, αλλά ο ρόλος μας είναι κυρίως ενθαρρυντικός και βοηθητικός και σε καμία περίπτωση δογματικός και καθοδηγητικός με τη στενή έννοια του όρου.

• «Η διδασκαλία είναι κάτι περισσότερο από να διανέμεις γνώση, είναι να εμπνέεις την αλλαγή. Η μάθηση είναι κάτι περισσότερο από το να αποστηθίζεις δεδομένα, είναι να φτάνεις στην κατανόηση» – William Arthur Ward

Πόσο όμορφα λόγια είναι αυτά, που μας δείχνουν τον πραγματικό σκοπό της εκπαίδευσης και μας ωθούν να αναζητήσουμε σε βάθος τη γνώση. Μας παρακινούν ως καθηγητές να κάνουμε κάτι παραπάνω από μια μετάδοση εννοιών· μας προτρέπουν να ανάψουμε τη φλόγα στις καρδιές των μαθητών μας και να μετατραπούμε σε ανθρώπους που με τη στάση τους δείχνουμε το δρόμο προς την αλλαγή και την εξέλιξη. Μας οδηγούν δηλαδή στα τρία επόμενα εξαιρετικά αποφθέγματά μας.

• «Ο μέτριος δάσκαλος μιλάει. Ο καλός δάσκαλος εξηγεί. Ο εξαιρετικός δάσκαλος δείχνει. Ο μεγάλος δάσκαλος εμπνέει» -William Arthur Ward

Εύκολα μπορεί κανείς να συμπεράνει σε ποια κατηγορία θα ήθελε να ανήκει ο καθένα από εμάς, είτε πρόκειται για εκπαιδευτικό, είτε για γονέα, είτε για έναν θείο που αγαπά τα ανίψια του και θέλει να είναι εκεί για αυτά ως κάτι περισσότερο από ένας ακόμα συγγενής. Ας πάρουμε όμως δύο λεπτά για να αναρωτηθούμε, σε ποια από τις τρεις κατηγορίες ανήκουμε πραγματικά; Καταφέρνουμε να διδάσκουμε με το παράδειγμά μας ακόμα κι όταν αυτό μας βγάζει από τη βολή μας ή όταν είναι εξαιρετικά δύσκολο, ή μια στο τόσο αρκούμαστε στο «μην κοιτάς τι κάνω εγώ, εσύ φέρσου σωστά και το σωστό είναι έτσι»;

• «O ιδανικός δάσκαλος είναι εκείνος που γίνεται γέφυρα για να περάσει αντίπερα ο μαθητής του. Κι όταν πια του διευκολύνει το πέρασμα, αφήνεται χαρούμενα να γκρεμιστεί, ενθαρρύνοντας τον μαθητή του να φτιάξει δικές του γέφυρες» – Νίκος Καζαντζάκης

Δεν είναι πάντα εύκολο να βλέπεις τον εαυτό σου σαν τη συγκεκριμένη γέφυρα, κυρίως γιατί πονάει η σκέψη του «να αφεθείς χαρούμενα να γκρεμιστείς», να πάψεις ουσιαστικά να είσαι εκεί κι ας είναι ο λόγος πως εξόπλισες τον μαθητή να αρκετά καλά ώστε να τα βγάζει πέρα χωρίς βοήθεια. Αν όμως εστιάσουμε σε αυτό το τελευταίο, τότε θα δούμε πως ακόμα και το γκρέμισμα είναι κομμάτι της επιβράβευσης.

• «Η διδασκαλία είναι μία συνεχής διαδικασία αλλαγής. Κάθε φορά που «διδάσκεις» κάτι σε κάποιον, αυτός το χωνεύει, το κάνει κάτι και ξεπηδάει απ’ αυτό ένας νέος άνθρωπος. […] Κάθε φορά που μαθαίνουμε κάτι νέο, γινόμαστε κάτι νέο» – Λεό Μπουσκάλια

Αυτός είναι πάνω από όλα ο ρόλος μας· να γίνουμε τα πιο ιδανικά πρότυπα για τους μαθητές μας και να τους δώσουμε το θάρρος, τη δύναμη, τις γνώσεις και τις εμπειρίες μας για να πατήσουν επάνω και να χτίσουν τις δικές τους. Πρέπει με άλλα λόγια να γίνουμε φωτεινά και λαμπρά παραδείγματα γι’ αυτούς και να κάνουμε αυτό που μας προτρέπει παρακάτω ένας από τους μεγαλύτερους ψυχολόγους όλων των εποχών, ο Skinner.

• «Δεν πρέπει να διδάσκουμε τα μεγάλα βιβλία, πρέπει να διδάσκουμε την αγάπη για το διάβασμα» – B. F. Skinner

Το υλικό που υπάρχει γύρω μας είναι άπειρο και τα υπέροχα βιβλία που χρειάζονται οι μαθητές μας μπορεί ούτε κι εμείς οι ίδιοι να ,μην τα έχουμε ανακαλύψει ακόμη. Η δουλειά μας όμως, όπως είπαμε και νωρίτερα, δεν είναι να τους δώσουμε έτοιμη γνώση, αλλά προπάντων να τους κάνουμε να θέλουν να μάθουν περισσότερα. Τους παρέχουμε λοιπόν ποικίλα ερεθίσματα προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους είτε αυτά είναι ηλεκτρονικά είτε έντυπα. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι ο τρόπος που τους τα παρέχουμε πρέπει να είναι τέτοιος που να τους εξάπτει την περιέργεια. Εξάλλου στην πραγματικότητα:

• «Δεν υπάρχει παιδί που να μισεί το διάβασμα. Υπάρχουν μόνο παιδιά που δεν έχουν βρει το κατάλληλο βιβλίο» – Frank Serafini.

Όταν δώσουμε τα κατάλληλα ερεθίσματα στον διδασκόμενο, θα έχουμε επιτύχει έναν υπέροχο στόχο, που συνοψίζεται στο επόμενο απόφθεγμα. 
Photo credits: freepik.com

• «Κάποιος κοιτάει πίσω τους δασκάλους του με εκτίμηση αλλά με ευγνωμοσύνη εκείνους που ακούμπησαν τα ανθρώπινα συναισθήματά του. Το διδακτικό πρόγραμμα είναι απλώς ένα απαραίτητο ωμό υλικό αλλά η ζεστασιά είναι το ζωτικό στοιχείο για την ανάπτυξη ενός φυτού και για την ψυχή ενός παιδιού» – Carl Jung

Ο εξαιρετικός αυτός ψυχολόγος τα είπε όλα με τη φράση του αυτή. Είναι η ανθρώπινη παρουσία που κάνει ξεχωριστή ή όχι τη διδακτέα ύλη. Και είναι ο άνθρωπος πίσω από το βιβλίο που με παιγνιώδη τρόπο αποδομεί τα κομμάτια του εκπαιδευτικού υλικού και τα διοχετεύει στο μυαλό των διδασκομένων. Είναι η αγάπη μας προς τον άνθρωπο και τις ιδιαιτερότητές του που θα κάνει τη διαφορά. Οι εμπειρίες μας και η εμπειρία μας μαζί με τους μαθητές θα μετατρέψουν τις λέξεις σε βίωμα· σε ένα ευχάριστο βίωμα. Γι’ αυτό επιβάλλεται να έχουμε πάντα στο μυαλό μας λόγια σπουδαίων παιδαγωγών, όπως είναι τα παρακάτω.

• «Όταν ένα παιδί δεν μπορεί να μάθει με τον τρόπο που του διδάσκουμε, θα πρέπει να του διδάξουμε με τον τρόπο που μαθαίνει» – Maria Montessori

Τις περισσότερες φορές έχουμε κι εμείς μερίδιο ευθύνης στην αδυναμία των μαθητών να κατανοήσουν όσα τους διδάσκουμε. Ίσως είναι ο τρόπος μας ή το γεγονός ότι ξεχνάμε τις ικανότητες και την ηλικία τους ή ότι ο λόγος μας είναι ξύλινος και όχι προσαρμοσμένος σε γλώσσα που καταλαβαίνουν. Ας το αναγνωρίσουμε κι ας τους διδάξουμε το ίδιο υλικό με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό μέρος. Άλλωστε η Montessori ήταν της άποψης ότι η φύση είναι εκείνη που ενεργοποιεί το δυναμικό των μαθητών. Ας την αξιοποιήσουμε λοιπόν.

• «Το μυαλό δεν είναι ένα δοχείο που πρέπει να γεμίσει αλλά μια φωτιά που πρέπει ν’ ανάψει» – Πλούταρχος

Αυτήν τη φωτιά χρειαζόμαστε. Αυτό το πάθος, αυτήν τη δίψα για μάθηση έχουμε ανάγκη. Κι όταν ικανοποιήσουμε αυτή μας την ανάγκη φωτίζουμε και ότι υπάρχει γύρω μας. Εξάλλου όπως υπέροχα μας διδάσκει ο Albert Bandura:

• «Η μάθηση είναι αμφίδρομη. Μαθαίνουμε από το περιβάλλον μας και το περιβάλλον μαθαίνει και τροποποιείται χάρη στις δικές μας ενέργειες» – Albert Bandura

Το σχολείο δεν είναι η πρόβα, αλλά η παράσταση. Μέσα σε αυτό γίνονται οι ζυμώσεις στις σχέσεις μας, επηρεαζόμαστε και με τη σειρά μας επηρεάζουμε με τη στάση και τις πράξεις μας. Και η αλληλεπίδραση αυτή είναι που μας συνοδεύει μέσα και έξω από τις κλειστές του πόρτες.

• «Η εκπαίδευση δεν είναι προετοιμασία για τη ζωή, είναι η ίδια η ζωή» – John Dewey

Και εμείς πολλές φορές το ξεχνάμε. Τη θεωρούμε ένα μικρό κομμάτι μιας τεράστιας μηλόπιτας και δε συνειδητοποιούμε πως και τα μήλα και το ζυμάρι και η γαρνιτούρα ακόμη, κάτι έχουν να μας προσφέρουν και να μας διδάξουν.

• «Πες μου και θα ξεχάσω. Δείξε μου και ίσως να θυμάμαι. Κάνε με να το βιώσω και θα το καταλάβω» – Κομφούκιος

Μίλα σε ένα παιδί με τις ώρες για τη δύναμη του μαγνητισμού, δώσε του τους τύπους, δίδαξέ του τη θεωρία, κάνε του και ζωγραφιές μήπως το εμπεδώσει. Ή, δώσε του δύο πολύ δυνατούς μαγνήτες και ζήτα του να τους χωρίσει και να τους ενώσει ξανά αργά, τόσο αργά που να μη χτυπήσουν μεταξύ τους και να μην ακουστεί το χαρακτηριστικό «κλακ». Μάντεψε τώρα πιο απ’ τα δύο θα θυμάται καλύτερα.

• «Μαθαίνουμε το 10% όσων διαβάζουμε, το 20% όσων ακούμε, το 30% όσων βλέπουμε, το 50% όσων βλέπουμε και ακούμε, το 70% όσων συζητούμε, το 80% όσων βιώνουμε, το 95% όσων διδάσκουμε στους άλλους» – William Glasser

Τόσο ο Κομφούκιος όσο και ο Glasser εστιάζουν στη βιωματικότητα του υλικού προς μάθηση, όσο και στην αφομοίωση της πληροφορίας πρώτα από εμάς τους ίδιους. Και πράγματι, η ενασχόλησή μας με το προς διδασκαλία θέμα αλλά και η ικανότητά μας να το μεταδίδουμε αποτελεσματικά σε όποιον μας ακούει είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που συνθέτουν και το κατά πόσο το έχουμε κάνει εμείς οι ίδιοι κτήμα μας. Ας συμπεριλάβουμε και τους μαθητές στην εκπαιδευτική διαδικασία και ας τους κάνουμε να αισθανθούν αυτά που τους λέμε. Τότε σίγουρα θα έχουμε καταφέρει να τους μάθουμε, αν όχι όλα, τουλάχιστον ένα μέρος από αυτά.

• «Ολόκληρη η Εκπαίδευση δεν αξίζει μια πεντάρα αν κάνει το παιδί να χάσει το θάρρος και το κέφι του» – Ι. Ε. Πεσταλότσι

Όμως η εκπαίδευση δεν έχει κανένα νόημα να παρέχεται με το ζόρι και χωρίς οι μαθητές να ευχαριστιούνται την όλη διαδικασία. Το αγαπώ αυτό το απόφθεγμα του Πεσταλότσι, γιατί μου θυμίζει τα παιδικά μου χρόνια και το αγαπημένο μου Α’ Δημοτικό σχολείο Ληξουρίου. Το έχω πάντα στην καρδιά μου και δεν αποκλείεται να είναι και ο λόγος που με οδήγησε στο επάγγελμα αυτό, αφού το έβλεπα καθημερινά να στέκει με μεγάλα γράμματα πάνω από τις σκάλες. Δε συμφωνείτε κι εσείς ότι είναι ένα από τα πιο σπουδαία ρητά που έχετε ακούσει για την Εκπαίδευση;

Παιδεία και Εκπαίδευση τείνουν να γίνουν έννοιες ταυτόσημες στη σκέψη μας. Και γιατί όχι, αφού η πρώτη εμπεριέχει τη δεύτερη και η δεύτερη οφείλει να υπηρετεί στο μεγαλύτερο μέρος της την πρώτη. Μαζί με την κοινωνική μόρφωση, τον σεβασμό, τους τρόπους, την αναγνώριση του τόπου και της κατάστασης και την υιοθέτηση ανάλογης συμπεριφοράς, ας γίνουμε αρωγοί του σκοπού της παιδείας και ας προσφέρουμε τον εαυτό και τις ικανότητές μας στις υπηρεσίες της. Άλλωστε:

• «Ο τελικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι να μετατρέψει τους καθρέφτες σε παράθυρα» – Sydney J. Harris.

Πρώτοι εμείς τα φωτεινά παραδείγματα, ας αδράξουμε ό,τι καλό μας προσφέρεται με τη βοήθεια του διαδικτύου και των δασκάλων μας, σε όποια χώρα κι αν ζούμε και με όποια αγαθά μας παρέχονται κι ας μην υποτιμάμε αυτό που τόσο απλόχερα μας προσφέρεται ήδη από τη βρεφική μας ηλικία: τα πολλαπλά ερεθίσματα που θα μας οδηγήσουν στο μέγιστο των ικανοτήτων μας. Ας γίνουμε πιο δεκτικοί στην εκπαίδευση, ακόμη κι αν δε συμφωνούμε με όλες τις πρακτικές που ακολουθούνται, γιατί όπως μας διδάσκει η διδασκαλία Ζεν έντεκα στις δέκα φορές:

• «Όταν ο μαθητής είναι έτοιμος, ο δάσκαλος θα εμφανιστεί» – Διδασκαλία Ζεν

Γιατί η μάθηση ζητά τη δεκτικότητα. Δεν μπορείς να βάλεις τίποτα σε ένα συρτάρι κλειδωμένο και με πεταμένο το κλειδί.

Και τέλος, ας μην ξεχνάμε, η μάθηση στο σχολείο στοχεύει σε μια ζωή καλύτερη κι αν: 20.

Στους γονείς οφείλομεν το ζην, στους δε διδασκάλους το ευ ζην – Μέγας Αλέξανδρος