Τα παιχνίδια αποτελούν βασική δραστηριότητα της παιδικής ηλικίας, καθώς συμβάλλουν στη γνωστική και κοινωνική ωρίμανση των παιδιών. Για τα παιδιά με αυτισμό, όμως, το παιχνίδι διαφέρει. Η φαντασία, οι επικοινωνιακές δεξιότητες και η αλληλεπίδραση, που συνήθως απαιτούνται στα παιχνίδια, είναι στοιχεία που αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν.
Ενώ πολλά παιδιά με αυτισμό είναι ικανά να περιλάβουν στις δραστηριότητές τους αισθησιοκινητικό, οργανωτικό και λειτουργικό παιχνίδι, ακόμη και να εμπλακούν σε συμβολικό παιχνίδι, πολύ σπάνια ένα παιδί με αυτισμό μπορεί να γίνει αντιληπτό σαν ένα παιδί που παίζει. Συνήθως χρησιμοποιούν το παιχνίδι σε ένα τελετουργικό επίπεδο, με επαναληπτικές και στερεοτυπικές δραστηριότητες, που μπορούν να αναπαράγονται για ώρες, ακόμη και μέρες, και παρουσιάζουν μεγάλη δυσφορία όταν το παιχνίδι τους μπορεί να ξεφύγει από τα αναμενόμενα.
Τα παιδιά με αυτισμό μπορούν να παίξουν σε ένα αναπτυξιακό επίπεδο ανάλογο με εκείνο της ανάπτυξης του λόγου τους, αλλά και των περιορισμών που θέτει η διαταραχή του αυτιστικού φάσματος. Αν, λοιπόν, κατανοήσουμε τι αντιλαμβάνονται τα συγκεκριμένα παιδιά, τότε μπορούν να επιλεγούν οι κατάλληλες δραστηριότητες και να σχεδιαστεί το κατάλληλο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για αυτά.
Η σημασία του παιχνιδιού για τα παιδιά με αυτισμό
Η χρήση του παιχνιδιού στη θεραπεία των παιδιών με αυτισμό έχει σημαντικά οφέλη για αυτά. Ο αυτισμός είναι μία σοβαρή κοινωνική-επικοινωνιακή διαταραχή. Τα παιδιά με αυτισμό είναι εξαιρετικά δύσκολο να σχετίζονται με τους άλλους, κυρίως με τους συνομηλίκους τους, με φυσιολογικούς τρόπους. Το παιχνίδι είναι ένα υπέροχο εργαλείο που μπορεί να τα βοηθήσει να συμμετέχουν σε αλληλεπιδράσεις. Όταν χρησιμοποιείται κατάλληλα, μπορεί να επιτρέψει στα παιδιά να ανακαλύψουν τα συναισθήματά τους, το περιβάλλον τους, τις σχέσεις τους με τΗν οικογέενια και τους συνομηλίκούς τους. Η θεραπεία μέσω παιχνιδιού μπορεί να διδαχθεί σε γονείς και οι γονείς μπορούν να γίνουν οι θεραπευτές του παιδιού τους, ενώ παράλληλα δημιουργούν μια πιο δυνατή, πιο ουσιαστική σχέση με τα παιδιά τους.
Γενικές στρατηγικές παρέμβασης και βελτίωσης του παιχνιδιού των παιδιών με αυτισμό
- Ενίσχυση: Σε επίπεδο ελεύθερου παιχνιδιού, τα παιδιά με αυτισμό λειτουργούν καλύτερα αν τους προσφερθεί ανταμοιβή/κίνητρο.
- Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού: Χρειάζεται να δημιουργήσουμε καταστάσεις διασκεδαστικές και ελκυστικές για το παιδί, που θα το ενθαρρύνουν για αλληλεπίδραση.
- Τα θέματα και το υλικό που θα επιλεγούν να είναι κατάλληλα για την ηλικία του. Για παράδειγμα, είναι καλό να αποφεύγεται η χρήση παιχνιδιών βρεφικής ηλικίας από παιδιά με αυτισμό σχολικής ηλικίας, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη κοινωνική αλληλεπίδραση ανάμεσα σε συνομηλίκους και το παιδί να μη στιγματίζεται.
- Τα παιχνίδια που επιλέγει το ίδιο το παιδί, συνήθως συνιστούν το καλύτερο μέσο για υποστηρικτική παρέμβαση, με περισσότερες ευκαιρίες για συμμετοχή και αλληλεπίδραση με το συμπαίκτη.
- Διατήρηση και ενίσχυση της χαράς στο παιχνίδι. Για παράδειγμα, κινητικές δραστηριότητες (π.χ. τρέξιμο, κούνια κλπ.), είναι ευχάριστες και συμβάλλουν στην ενεργοποίηση των αισθησιοκινητικών μηχανισμών.
- Η "υπερβολή", το ζωηρό παιχνίδι, η θετική και ενθουσιώδης διάθεση είναι πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά, γιατί τραβούν την προσοχή του παιδιού και του δημιουργούν θετική συναισθηματική φόρτιση.
- Τα παιχνίδια, ιδιαίτερα όταν περιλαμβάνουν κοινωνικές και πρακτικές δεξιότητες, πρέπει να διατηρούνται απλά, τουλάχιστον ως προς το ένα είδος δεξιοτήτων. Αν, δηλαδή, το παιχνίδι απαιτεί σύνθετες κοινωνικές απαιτήσεις, το πρακτικό μέρος πρέπει να παραμένει πιο απλό και το αντίστροφο.
Παιχνίδια που μπορούν να παίξουν οι ενήλικες με παιδιά με αυτισμό
1. Αισθητηριακό παιχνίδι: κρύβουμε διάφορα υλικά με διαφορετικές υφές σε ένα κουτί και προτρέπουμε το παιδί να βάλει μέσα το χέρι του και να μαντέψει τι είναι (π.χ. αλεύρι, ζάχαρη, ζυμάρι, κ.α.).
2. Παιχνίδι συγκέντρωσης: απλά παιχνίδια ενίσχυσης της συγκέντρωσης, όπως κάρτες με ζώα ή αριθμούς, που τις ανακατεύουμε και ζητάμε από το παιδί να βρει τα ζεύγη.
3. Συμβολικό παιχνίδι: μπορεί να είναι ένα λούτρινο ζωάκι που δίνουμε στο παιδί και του ζητάμε να το φροντίσει ή παιχνίδι ρόλων με κούκλες. Μέσα από αυτά, το παιδί μπορεί να μάθει τις αναμενόμενες συμπεριφορές/αντιδράσεις σε διαφορετικές καταστάσεις (π.χ. χτυπάει το τηλέφωνο, τι πρέπει να κάνουμε;). Επίσης, ενισχύεται η φαντασία και η κοινωνική του συμπεριφορά.
4. Επιτραπέζια παιχνίδια: παιχνίδια όπως τα παζλ, συμβάλλουν στην εκπαίδευση, στο ομαδικό παιχνίδι, στη συνεργασία, στην υπομονή, κλπ.
5. Παιχνίδια ενίσχυσης βλεμματικής επαφής: εκμεταλλευτείτε στιγμές έντονου ενδιαφέροντος για το παιδί και πείτε του να κοιτάξει κάπου συγκεκριμένα. Επιμείνετε με ζωντάνια, ώστε να διατηρήσει την επαφή για όσο το δυνατόν περισσότερο.
6. Στον ηλεκτρονικό υπολογιστή: αναζητήστε παιχνίδια στα οποία το παιδί πρέπει να βάλει εικόνες σε λογική σειρά για να βγει μια ιστορία ή επιλέξτε δραστηριότητες όπου πρέπει να ανοίξει δύο ίδια τετράγωνα μεταξύ πολλών ή να ζωγραφίσει ένα ανθρωπάκι, μια οικογένεια, κλπ.
Χρήσιμες συμβουλές
- Σημασία δεν έχει το παιχνίδι αυτό καθαυτό, αλλά ο τρόπος που παίζουμε. Προσπαθούμε να αποφύγουμε το στερεοτυπικό, μονότονο και μοναχικό παιχνίδι.
- Παίζουμε δυαδικό παιχνίδι, παιχνίδι αλληλεπίδρασης, ακόμα και όταν παίζουμε π.χ. με τα τουβλάκια.
- Δεν δεχόμαστε την εύκολη παραίτηση, επιμένουμε σε ένα παιχνίδι που δυσκολεύει το παιδί και το ενθαρρύνουμε να συνεχίσει.
- Καθόμαστε απέναντι του, ώστε τα πρόσωπα μας είναι στο ίδιο επίπεδο.
- Προσπαθούμε να τραβάμε την προσοχή του σε κάτι με το βλέμμα ή δείχνοντας.
- Σταματάμε επίτηδες ένα παιχνίδι που του αρέσει για να προκαλέσουμε το παιδί να μας ζητήσει να ξαναπαίξουμε.
- Επιδιώκουμε το παιχνίδι με άλλα παιδιά που γνωρίζονται μεταξύ τους, σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον, π.χ. στο σπίτι μας.
- Δεν φορτώνουμε το παιδί με πολλά παιχνίδια. Τουλάχιστον 10 λεπτά κάθε μέρα, καθόμαστε μαζί του με ένα παιχνίδι και παίζουμε, προσπαθώντας να διατηρήσουμε την προσοχή του, χωρίς αποσπάσεις από την τηλεόραση, το τηλέφωνο, κλπ.
- Δεν καταπιέζουμε το παιδί, ξεκινάμε με τα παιχνίδια που του αρέσουν.
