Παιδική επιθετικότητα: γιατί εκδηλώνεται και πώς θα την αντιμετωπίσετε

Η επιθετικότητα και η αντιδραστική συμπεριφορά των παιδιών αποτελούν ένα από τα πιο συχνά προβλήματα συμπεριφοράς, που πολλές φορές ωστόσο, αποτελεί χαρακτηριστικό της διαδικασίας κοινωνικοποίησής τους.

Ειδικά στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, οι εικόνες επιθετικότητας και βιαιότητας μέσα από ηλεκτρονικά παιχνίδια, ταινίες, κλπ, μπορεί να ενισχύσουν τέτοιες συμπεριφορές, αφού τα μικρά παιδιά διαθέτουν μειωμένη κριτική ικανότητα. Η επιθετική συμπεριφορά των παιδιών έχει συχνά ως αποδέκτες τους γονείς, τους οποίους μπορεί να πληγώσει συναισθηματικά και σωματικά.

Όταν ακόμη είναι μωρά, τα παιδιά δεν έχουν πρόθεση να βλάψουν τα οικεία τους πρόσωπα. Με ένα δάγκωμα, π.χ., το μωρό έχει σκοπό να δει την αντίδρασή μας. Σε λίγο μεγαλύτερη ηλικία, από τα δύο χρόνια και μετά, η επιθετικότητα, που εκδηλώνεται με χτυπήματα, κλωτσιές, κλπ., συνήθως υποδεικνύει συναισθήματα όπως θυμό, ζήλια, κ.λπ. ή ότι το παιδί βιώνει μια οδυνηρή κατάσταση.

Ένα παιδί τριών ετών γνωρίζει μεν τον κανόνα που έχουν θέσει οι γονείς ότι «δεν χτυπάμε», αλλά πολλές φορές δεν έχει τον ενστικτώδη έλεγχο να μην προβεί σε αυτή την πράξη. Σε αυτή την ηλικία, τα συναισθήματα σχεδόν πάντα υπερτερούν της σκέψης.

Σε ηλικία τεσσάρων-πέντε ετών το παιδί αρχίζει να γίνεται πιο ανεξάρτητο, δοκιμάζει περισσότερα πράγματα και μπορεί να εμφανίσει «υγιή επιθετικότητα», δηλαδή να εξωτερικεύει την περίσσεια ενέργειά του ενώ κάνει κάποιο άθλημα, μία πολεμική τέχνη ή άλλη δραστηριότητα.

Η διακύμανση πράξεων επιθετικής συμπεριφοράς ποικίλει μεταξύ των παιδιών. Εκείνα που είναι πιο ανήσυχα και αντιδρούν πιο έντονα, βασίζονται περισσότερο στις πράξεις για να επικοινωνήσουν τα ισχυρά συναισθήματα τους και δυσκολεύονται περισσότερο να διαχειριστούν τέτοιες αντιδράσεις, σε σχέση με τα παιδιά που είναι πιο χαλαρά.

Πώς θα αντιμετωπίσετε την παιδική επιθετικότητα

Το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα είναι να βοηθήσετε το παιδί σας να καταλαβαίνει και να επικοινωνεί τα συναισθήματά του με αποδεκτούς τρόπους, χωρίς βιαιότητα. Αυτό απαιτεί χρόνο και υπομονή, όμως, με σωστή καθοδήγηση και υποστήριξη, το παιδί σας θα μάθει σιγά σιγά να διαχειρίζεται τα έντονα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του.

Απαντώντας στις ακόλουθες ερωτήσεις, θα μπορέσετε να εφαρμόσετε πιο εύκολα στρατηγικές που θα βοηθήσουν το παιδί σας στη διαχείριση των συναισθημάτων και της επιθετικότητάς του:

• Ποια ερεθίσματα πιστεύετε ότι κάνουν το παιδί σας να ενεργεί;
• Ποια είναι η δική σας αντίδραση στην επιθετικότητα του παιδιού;
• Θεωρείτε ότι αυτή η αντίδραση βοηθά το παιδί σας ή όχι; Γιατί;

Βήμα 1^ο
Οι ερωτήσεις που ακολουθούν θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε ποια μπορεί να είναι η βασική αιτία για τη συμπεριφορά του παιδιού σας και πώς μπορείτε να δράσετε καλύτερα από την πλευρά σας.

α) Τι συμβαίνει στον κόσμο του παιδιού σας;

• Πού εμφανίζει επιθετική συμπεριφορά, στο σπίτι, στο σχολείο, όταν παίζει με άλλα παιδιά ή στις περισσότερες συνθήκες της καθημερινότητας του;
• Αν η συμπεριφορά εμφανίζεται μόνο σε ένα πλαίσιο, μπορεί να συμβαίνει κάτι στο συγκεκριμένο περιβάλλον που να ενεργοποιεί αυτή τη συμπεριφορά;
• Η συμπεριφορά κατευθύνεται προς ένα συγκεκριμένο άτομο, προς μια μικρή ομάδα ανθρώπων ή προς οποιονδήποτε;
• Πότε συνήθως εμφανίζεται η συμπεριφορά, π.χ. λίγο πριν τον ύπνο, σε μεταβατικές περιόδους;
• Αν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά, υπάρχει κάτι που μπορεί να συνέβη ακριβώς πριν από μία  επιθετική συμπεριφορά, που να προκάλεσε αυτή την αντίδραση;
• Μήπως υπήρξε κάποια πρόσφατη αλλαγή που το κάνει να αισθάνεται αναστατωμένο ή θλιμμένο, π.χ. μια μετακόμιση, ο ερχομός ενός μωρού στην οικογένεια, κ.λπ;

β) Τι συμβαίνει σε εσάς;

• Πώς διαχειρίζεστε τα συναισθήματά σας όταν το παιδί σας ενεργεί επιθετικά; Είστε σε θέση να ηρεμήσετε πριν κάνετε οτιδήποτε;
• Κατά πόσο πιστεύετε ότι βοηθάτε το παιδί σας να διαχειριστεί τα επιθετικά του συναισθήματα;
• Τι πιστεύετε ότι μαθαίνει το παιδί σας από τον τρόπο που αντιδράτε όταν εκείνο γίνεται επιθετικό;

Βήμα 2^ο

• Προσπαθήστε να κατανοήσετε τη συμπεριφορά του παιδιού σας, για να περιορίσετε την επιθετική συμπεριφορά του.
• Διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό και ουσιαστικό. Πάρτε μερικές βαθιές αναπνοές και διατηρήστε τον έλεγχό σας, γιατί έτσι είναι πιο πιθανό να ηρεμήσει γρηγορότερα και το παιδί σας. Ο δικός σας εκνευρισμός αυξάνει και τη δική του ευερεθιστότητα.  
• Ενημερώστε το αν πρόκειται να υπάρξει κάποια αλλαγή που γνωρίζετε ήδη.
• Δώστε δύο επιλογές στο παιδί, ώστε να αισθάνεται ότι αυτό αποφασίζει και ότι έχει τον έλεγχο, γιατί έτσι μειώνεται η αντιδραστικότητά του.
• Βοηθήστε το παιδί σας να καταλάβει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Αν το παιδί είναι μικρό, στρέψτε αλλού την προσοχή του, λέγοντας π.χ.: «Ξέρω πως θύμωσες που ο μπαμπάς έκλεισε την τηλεόραση. Αλλά κοίτα πόσο ωραία είναι αυτή η μπάλα και πώς αναπηδά».
• Αν το παιδί είναι μεγαλύτερο, μάθετέ του να χρησιμοποιεί λέξεις για να περιγράφει πώς νιώθει σε κάθε κατάσταση, π.χ. «χαρούμενος», «λυπημένος», «θυμωμένος», «φοβισμένος» και όχι βίαιες αντιδράσεις.
• Αποσπάστε την προσοχή του. Αν το παιδί είναι ιδιαίτερα ανήσυχο, δοκιμάστε να τραβήξετε την προσοχή του αλλού. Αυτή είναι μια απρόβλεπτη αντίδραση που δεν περιμένει, σαν να ζητάμε από ένα παιδί που φωνάζει θυμωμένα να έρθει να παίξει μαζί μας.
• Προτείνετε τρόπους για να διαχειριστεί τα έντονα συναισθήματά του. Όταν το παιδί σας είναι πραγματικά θυμωμένο, πείτε του τι μπορεί να κάνει για να εξωτερικεύσει το θυμό του: π.χ. να πηδήξει πάνω-κάτω, να χτυπήσει τα μαξιλάρια του καναπέ, να σκίσει χαρτιά, να ζωγραφίσει μια οργισμένη εικόνα ή ό,τι άλλο κρίνετε εσείς κατάλληλο. Είναι σημαντικό είναι να διδάξετε στο παιδί σας ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να εκφράσει τα συναισθήματά του με υγιείς τρόπους, που δεν πληγώνουν τους άλλους και να το παροτρύνετε να εφαρμόζει τακτικά αυτές τις στρατηγικές.
• Ορίστε ένα χώρο όπου το παιδί θα μπορεί να ηρεμεί. Μερικά παιδιά ηρεμούν πολύ πιο γρήγορα όταν είναι μόνα τους σε ένα ασφαλές, ήσυχο μέρος, όπου μπορούν να ανακτήσουν τον αυτοέλεγχό τους. Ονομάστε αυτόν τον ασφαλή, ήσυχο χώρο ως μια «ζεστή γωνιά» και διαμορφώστε το μαζί με το παιδί σας. Αν αισθάνεται ότι έχει κάποιο ρόλο σε αυτό, θα αποδεχθεί πιο εύκολα τη χρήση του.
• Επισημάνετε τις συνέπειες της συμπεριφοράς του παιδιού σας και διδάξτε του την ενσυναίσθηση. Για παράδειγμα: «Όταν χτύπησες το άλλο παιδάκι, άρχισε να κλαίει, γιατί πόνεσε, στεναχωρήθηκε, θύμωσε και δεν ήθελε πια να παίξετε μαζί». Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν γνωρίζουν πώς να μοιράζονται ή πώς να αλληλεπιδρούν ευγενικά με τους άλλους. Αυτό μπορεί να βοηθήσει το παιδί να αναγνωρίσει ότι και οι άλλοι άνθρωποι έχουν συναισθήματα, και ότι το να σπρώξει ένα φίλο του πιθανότατα θα τον πληγώσει και θα τον στενοχωρήσει.
• Προσφέρετε στο παιδί σας θετική ενίσχυση όταν δείχνει αυτοέλεγχο. Όταν ανταποκρίνεστε θετικά στη συμπεριφορά του, ενισχύετε αυτή τη συμπεριφορά και την αυτοεκτίμησή του. Τα παιδιά που αισθάνονται καλά για τον εαυτό τους είναι πιο πιθανό να συμπεριφέρονται και με καλό τρόπο.
• Να είστε συνεπείς, γιατί έτσι θα βοηθήσετε το παιδί σας να μάθει να κάνει σωστές επιλογές. Αν, κάθε φορά π.χ. που ρίχνει κάτω ένα παιχνίδι, του το παίρνετε για λίγα λεπτά, μαθαίνει να μην το ρίχνει κάτω. Αλλά αν αλλάζετε τους κανόνες συχνά, είναι δύσκολο για τα μικρά παιδιά να κάνουν σωστές επιλογές.
• Αποφύγετε τις διαπραγματεύσεις, βάλτε όρια και καθιερώστε σαφείς κανόνες. Σκοπός είναι τα παιδιά να νιώθουν ότι τα ακούμε, ότι είμαστε ευέλικτοι και ελαστικοί. Ένα παιδί που διαπραγματεύεται για την ώρα που θα κοιμηθεί, μαθαίνει ότι τα πάντα είναι ρευστά και υπό διαπραγμάτευση.
• Φροντίστε να είστε πάντα δίπλα στο παιδί σας.  Είναι σημαντικό να γνωρίζει το παιδί ότι μπορεί να προστρέξει σε εσάς για βοήθεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να του βρίσκετε πάντα τις λύσεις για όλα.