Ο θυμός είναι ένα δυνατό συναίσθημα, που κρύβει πιο επώδυνα συναισθήματα, όπως φόβο, πόνο, ζήλεια, απογοήτευση, ματαίωση, κ.α. Όταν τα συναισθήματα αυτά γίνονται πολύ έντονα και συσσωρεύονται μέσα μας, τότε προκαλείται ο θυμός, που λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας και ταυτόχρονα ως μέσο διεξόδου των συναισθημάτων.
Τα μικρά παιδιά συνήθως θυμώνουν με τους γονείς τους, με τα αδέλφια τους, με τους συμμαθητές/φίλους τους, με τη δασκάλα τους. Για παράδειγμα, ένα παιδί θυμώνει με τους γονείς του ή με το μικρότερο αδελφάκι του, καθώς νιώθει ζήλεια, επειδή αισθάνεται παραμελημένο ή με τη δασκάλα που του έκανε παρατήρηση.
Υπάρχει, όμως, και η περίπτωση που, καθώς το παιδί μιμείται τις συμπεριφορές του γονιού, όταν ο τελευταίος δεν μπορεί να διαχειριστεί το δικό του θυμό, τότε το παιδί αντιδρά με τον ίδιο τρόπο, αντανακλώντας την αντίδραση και ο θυμός παίρνει διαστάσεις μέσα στην οικογένεια.
Όταν τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους να αντιμετωπίζουν το θυμό με υγιή τρόπο, μαθαίνουν να διαχειρίζονται το δικό τους θυμό πιο εποικοδομητικά. Είναι σημαντικό τα παιδιά να αισθάνονται άνετα και να εκφράζουν τα συναισθήματα τους, όποια και αν είναι αυτά.
Η διαχείριση του θυμού περιλαμβάνει την αναγνώριση, την κατανόηση και βέβαια, τον έλεγχο. Η καλή διαχείριση των συναισθημάτων και σαφώς του θυμού, σχετίζεται με την καλή ψυχική υγεία ενός παιδιού και τις υγιείς κοινωνικές σχέσεις.
Η υγιής αντιμετώπιση του θυμού προϋποθέτει:
- Έλεγχο του θυμού: Πριν ακόμη το παιδί πάει στο σχολείο, θα πρέπει να μάθει να ελέγχει το θυμό του και να ηρεμεί μόνο του, χωρίς να ενοχλεί τους άλλους. Ο ρόλος των γονιών είναι σημαντικός σε αυτό. Αποδεχτείτε το θυμό του παιδιού σας και παραμείνετε ήρεμοι, ώστε να μάθει κι εκείνο να ηρεμεί και να μην ξεσπάει στους άλλους.
- Αναγνώριση των συναισθημάτων πίσω από το θυμό: Το παιδί πρέπει να μάθει να εντοπίζει την πηγή των άσχημων συναισθημάτων του (π.χ. φόβο επειδή το απείλησε ένας συμμαθητής), ώστε να μην χρειάζεται το θυμό για να υπερασπιστεί αυτά τα συναισθήματα και να χάνει την ψυχραιμία του.
- Επίλυση των προβλημάτων: Στόχος είναι το παιδί να χρησιμοποιήσει το θυμό, έτσι ώστε να γίνονται οι αλλαγές που χρειάζεται για να μην επαναλαμβάνεται αυτό που του προκαλεί θυμό. Π.χ., παρέμβαση των γονιών ή του δασκάλου για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού από το συμμαθητή του.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά;
- Το παιδί αντιγράφει τον τρόπο που διαχειρίζεστε το δικό σας θυμό και τον τρόπο που τον εκφράζετε. Κάνετε την αυτοπαρατήρησή σας και τις ανάλογες αλλαγές στη συμπεριφορά σας. Προσπαθήστε π.χ. να μιλάτε ήρεμα, εξηγώντας αυτό που σας θύμωσε, αντί να φωνάζετε ή να έχετε ακραίες αντιδράσεις.
- Σε στιγμές έντασης, φροντίστε να είστε ψύχραιμοι. Όταν φωνάζετε σε ένα παιδί που ήδη είναι θυμωμένο, η κατάσταση γίνεται χειρότερη. Προσπαθήστε να διατηρήσετε ή να επαναφέρετε ένα ήρεμο κλίμα, γιατί μόνο έτσι τα παιδιά μπορούν να μάθουν και να καταλάβουν πώς να γίνουν καλύτερα.
- Ρωτήστε το παιδί σας πώς αισθάνεται όταν είναι ήρεμο. Δείξτε του το ενδιαφέρον σας, ακούστε αυτά που σας λέει και προσπαθήστε να το καταλάβετε.
- Προσπαθήστε να καταλάβετε τι του προκαλεί θυμό και βοηθήστε το ίδιο το παιδί να συνειδητοποιήσει με τι θυμώνει.
- Βάλτε όρια στον τρόπο που εκδηλώνει το θυμό του. Μπορεί π.χ. να εκφράσει για ποιο λόγο θυμώνει, αλλά όχι να έχει βίαιη συμπεριφορά, να χτυπάει, να πετάει πράγματα, κλπ.
- Μην αφήνετε το παιδί κάπου μόνο του για να ηρεμήσει. Χρειάζεται περισσότερο την αγάπη σας τις στιγμές που νιώθει αναστάτωση και τρομακτικά συναισθήματα. Όταν είστε δίπλα του αισθάνεται λιγότερο μόνο και αβοήθητο. Μπορείτε να το ακουμπήσετε στην πλάτη για να παραμείνετε συνδεδεμένοι μαζί του. Αν σας διώχνει, απομακρυνθείτε λίγο από κοντά του, αλλά παραμείνετε στο χώρο, λέγοντάς του πως δεν θα το αφήσετε μόνο του με αυτά τα έντονα συναισθήματα.
Ένα παιδί χρειάζεται βοήθεια από ειδικό στη διαχείριση του θυμού όταν:
- Έχει συχνές κρίσεις θυμού.
- Δεν μπορεί να ελέγξει την επιθετικότητά του και χτυπά ανθρώπους μετά την ηλικία των 5 ετών.
- Είναι αρνητικό και αντίθετο με ό,τι του λέτε.
- Δεν αναγνωρίζει την ευθύνη του στη δημιουργία του προβλήματος.
- Δυσκολεύεται στην εποικοδομητική λύση του.
- Αντιμετωπίζει προβλήματα στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
- Απειλεί να κάνει ή κάνει κακό στον εαυτό του.
- Εκφράζει επανειλημμένα μίσος για τον εαυτό του.
- Σκέφτεται συνεχώς την εκδίκηση.
- Κάνει κακό σε μικρότερα παιδιά ή σε ζώα.
- Προκαλεί ζημιά σε ιδιοκτησία.
Αν οι γονείς βοηθήσουν το παιδί να εκφράζει το θυμό του και να διερευνήσει τα συναισθήματα που τον προκαλούν, τότε θα μάθει πιο γρήγορα να ξεπερνά το θυμό του. Ωστόσο, πρόκειται για μία διαδικασία που απαιτεί χρόνο, δουλειά και υπομονή από τους γονείς, ώστε να μάθουν τα παιδιά αυτές τις δεξιότητες.
