Ως ψυχική ανθεκτικότητα ορίζεται μια σειρά ικανοτήτων που δίνουν σε ένα παιδί τη δυνατότητα να προσαρμοστεί επιτυχώς στο περιβάλλον, παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια που εμφανίζονται στη ζωή του.
Τα βρέφη και τα παιδιά έρχονται αντιµέτωπα µε πολλές καταστάσεις που προκαλούν άγχος από την αρχή της ζωής τους. Αντιλαµβάνονται ότι δεν είναι το κέντρο του κόσµου, αρκετές φορές πρέπει να περιµένουν για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους, ότι πρέπει να δεχτούν καταστάσεις που συχνά δεν είναι ιδανικές. Η δυνατότητα προσαρµογής και η δυνατότητα να ανακάµψουν έπειτα από µία στρεσογόνα κατάσταση αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής και µπορεί να ενδυναµωθεί ή να µειωθεί.
Για να θεωρηθεί ψυχικά ανθεκτικό ένα παιδί πρέπει:
- Να ζει κάτω από αντίξοες, στρεσογόνες συνθήκες, οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο τη ψυχική υγεία ή/και τη ψυχολογική επάρκεια των περισσότερων ατόμων
- Να είναι καλά προσαρμοσμένο και ψυχολογικά επαρκές, δηλαδή να μπορεί να ανταπεξέρχεται επιτυχώς, παρά το γεγονός ότι ζει κάτω από αυτές τις συνθήκες.
Παράγοντες επικινδυνότητας θεωρούνται οι στρεσογόνες εμπειρίες ή αρνητικές καταστάσεις, όπως:
- Οικονομικές δυσκολίες της οικογένειας
- Ψυχική ασθένεια του γονέα
- Προβληματική γειτονιά
- Σχολείο με υψηλή παραπτωματικότητα
- Μειονεκτική θέση της οικογένειας στη κοινότητα
- Θάνατος μέλους της οικογένειας
- Χωρισμός των γονέων
Η οικογένεια αποτελεί τον βασικό προστατευτικό παράγοντα. Η γονεϊκή εμπλοκή στην ανατροφή του παιδιού, η ενθάρρυνσή του να αποκτήσει δεξιότητες και ένα συγκροτημένο σύστημα αξιών, αποτελούν πυλώνες σταθερότητας για το παιδί. Παράλληλα, οι υποστηρικτικοί γονείς είναι αυτοί που μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να καλλιεργήσει την ψυχική ανθεκτικότητά του, συμβάλλοντας με τους παρακάτω τρόπους:
Επίτευξη αυτογνωσίας
Βοηθήστε το παιδί να:
- μάθει καλά τον εαυτό του, τις αδυναμίες και τις δυνατότητες του.
- μπορεί να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα του και την επίδραση που έχουν πάνω του.
- αναγνωρίζει πώς η δική του συμπεριφορά επηρεάζει τη συμπεριφορά εκείνων που συναναστρέφεται.
- θέτει πραγματικούς στόχους για τον εαυτό του.
- πιστεύει στον εαυτό του και στην ικανότητα του να αλλάξει τη πορεία της ζωής του προς το καλύτερο.
Φροντίδα εαυτού
Ενθαρρύνετε το παιδί να ασχοληθεί με τη σωματική του υγεία και να φροντίζει τον εαυτό του με την υιοθέτηση ωφέλιμων συνηθειών. Μυήστε το στην υγιεινή διατροφή και μαγειρέψτε μαζί υγιεινά φαγητά, εκμεταλλευτείτε ευκαιρίες για άθληση και τηρήστε με συνέπεια τη ρουτίνα του ύπνου δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για έναν ήρεμο, ποιοτικό ύπνο.
Προγραμματισμός δραστηριοτήτων
Οργανώστε μαζί ένα ημερολόγιο με τις καθημερινές του ασχολίες, συμπεριλαμβάνοντας και τις δραστηριότητες που το διασκεδάζουν. Δώστε μεγάλη σημασία σε αυτές, όπως και στις υποχρεώσεις του.
Έκφραση συναισθημάτων
Αφιερώστε τακτικά χρόνο για να συζητάτε τις σκέψεις και τα συναισθήματα του παιδιού σας σχετικά με όσα συμβαίνουν στην καθημερινή του ζωή. Ακούστε ενεργητικά όσα έχει να πει, αγκαλιάστε όλα τα συναισθήματά του και εκφράστε κι εσείς τα δικά σας.
Καταγραφή σκέψεων
Βοηθήστε το παιδί σας να καταγράψει τις σκέψεις του, ακόμη κι αν είναι αρνητικές ή μη βοηθητικές. Έτσι θα έχετε την ευκαιρία να τις δείτε μαζί αναλυτικά και να το παροτρύνετε να τις «αλλάξει» με πιο ρεαλιστικές και βοηθητικές εκδοχές τους. Συζητήστε οτιδήποτε απασχολεί ή ανησυχεί το παιδί σας, ό,τι το αναστατώνει ή του προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα. Σκεφτείτε εναλλακτικές λύσεις και τρόπους διαχείρισης. Βοηθήστε το να χαλαρώσει με τεχνικές, όπως οι βαθιές αναπνοές.
Ευγνωμοσύνη
Λειτουργήστε ως παράδειγμα και αναφέρετε εκείνα για τα οποία νιώθετε ευγνωμοσύνη, σας γεμίζουν χαρά και πληρότητα καθημερινά. Ενθαρρύνετε το παιδί να κάνει το ίδιο, καλλιεργώντας την ικανότητά του να αναδεικνύει το καλό σε κάθε κατάσταση.
Να είστε παρόντες
Καλλιεργήστε με κάθε ευκαιρία στο παιδί την ικανότητα να είναι παρόν και να ζει συνειδητά τη στιγμή. Δείξτε του πώς μπορεί να εστιάζει στις αισθήσεις του και να απολαμβάνει τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος (το χρώμα του ουρανού, τη ζεστασιά του ήλιου, το κελάηδημα των πουλιών, κ.α.), έστω και από το μπαλκόνι του σπιτιού σας.
Ένας ακόμη έξυπνος τρόπος για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι το παιχνίδι, το οποίο συμβάλλει σε τοµείς όπως η αυτορρύθµιση, η ικανότητα ανταπόκρισης σε απρόβλεπτες καταστάσεις, η δηµιουργικότητα, η µάθηση, η δηµιουργία δεσµών, η ικανότητα αντίδρασης στο στρες. Επίσης, το παιχνίδι προστατεύει από ψυχολογικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και ενισχύει τις πιθανότητες για ευτυχισµένη προσωπική και επαγγελµατική ζωή αργότερα.
Πρακτικές προαγωγής της ψυχικής ανθεκτικότητας
- Εστιάστε στις ατοµικές δεξιότητες και ικανότητες του παιδιού (π.χ. «τα καταφέρνεις καλά στη ζωγραφική» και όχι «είσαι καλός σε όλα»).
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να λαμβάνει αποφάσεις.
- Αποφύγετε τις συγκρίσεις µε άλλα παιδιά.
- Επιβραβεύστε το παιδί σας.
- Ενισχύστε την έκφραση όλων των συναισθημάτων, ώστε το παιδί να µην φοβάται να μιλήσει για το πώς νιώθει.
- Καλλιεργείστε την ενσυναίσθηση.
- Δείξτε τη σηµασία της κοινότητας και της γειτονιάς.
- Βοηθήστε το παιδί να καταλάβει ότι κάθε πράξη έχει τις συνέπειές της.
- Δείξτε έµπρακτα εμπιστοσύνη στο παιδί σας.
- Μιλήστε του για τις δυσκολίες της ζωής και τους τρόπους που εσείς τις αντιμετωπίσατε, άλλες φορές µε επιτυχία και άλλες όχι.
