Το άγχος αποχωρισμού είναι ένα φυσιολογικό αναπτυξιακό φαινόμενο στη ζωή του βρέφους και του νηπίου. Ο όρος αναφέρεται στο άγχος που νιώθει το μωρό όταν χρειαστεί να αποχωριστεί τη μητέρα του ή το πρόσωπο που το φροντίζει. Ένα βρέφος έχει ανάγκη να νιώθει αγάπη και ασφάλεια, να λαμβάνει τη φροντίδα της μητέρας του και να νιώθει ότι ανήκει στην καθημερινή ρουτίνα της οικογένειας. Αυτό το βοηθάει στη διαδικασία του αποχωρισμού.
Τις πρώτες βδομάδες ζωής του, το βρέφος δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του από τη μητέρα του. Σταδιακά, όμως, αρχίζει να την αντιλαμβάνεται ως ένα ξεχωριστό άνθρωπο και καλλιεργείται σε αυτό η ικανότητα να κρατάει την εικόνα της στην σκέψη του. Αυτή η επεξεργασία ολοκληρώνεται στις αρχές του τρίτου χρόνου ζωής. Τότε ένα νήπιο είναι ικανό πλέον να αποχωρίζεται τη μητέρα του, γνωρίζοντας ότι πρόκειται για μία κατάσταση προσωρινή και ότι η μαμά του θα ξαναγυρίσει.
Οι αποχωρισμοί περιλαμβάνουν διάφορες μορφές, διαφορετικής διάρκειας. Ακόμη και όταν το μωρό πηγαίνει για ύπνο στο δικό του δωμάτιο, πρόκειται για έναν μικρό καθημερινό αποχωρισμό. Όσο το μωρό μεγαλώνει, τόσο πιο συχνά οι γονείς θα χρειαστεί να το αφήσουν σε κάποιο άλλο οικείο πρόσωπο. Οι περιπτώσεις αυτές βοηθούν το μωρό να αναπτύξει σταδιακά την ικανότητα να μένει χωρίς τους γονείς του, μαθαίνοντας σιγά σιγά να ξεπερνάει το άγχος του αποχωρισμού.
Κάθε βρέφος αντιδρά διαφορετικά στην απουσία της μητέρας του και επιπλέον, το άγχος του αποχωρισμού μπορεί να εκδηλωθεί διαφορετικά από το ίδιο μωρό όσο μεγαλώνει, ανάλογα με το πώς αναπτύσσεται ο ψυχικός του κόσμος. Σε γενικές γραμμές, παίζει ρόλο η ιδιοσυγκρασία του και η ποιότητα της σχέσης που μέχρι εκείνη τη στιγμή έχει δημιουργήσει με τη μητέρα του.
Πώς αντιμετωπίζει το βρέφος το άγχος αποχωρισμού;
Το βρέφος έχει την ικανότητα να αυτορυθμίζεται νανουρίζοντας τον εαυτό του, πιπιλώντας το δάχτυλο του, βρίσκοντας τρόπους να ηρεμεί και μόνο του. Ένας άλλος τρόπος που αναπτύσσει, είναι η σχέση του με το «μεταβατικό αντικείμενο», όπως το ονομάζει ο Donald Winnicott, διάσημος παιδίατρος και ψυχαναλυτής, δηλαδή το αγαπημένο του αντικείμενο (π.χ. λούτρινο παιχνίδι, κούκλα, κουβερτάκι, κλπ.) που το βρέφος επιλέγει μόνο του και θέλει να το έχει πάντα μαζί του. Το αντικείμενο αυτό λειτουργεί ως υποκατάστατο στην απουσία της μητέρας, καθώς στη σκέψη του βρέφους αντιπροσωπεύει την ασφάλεια και τη φροντίδα που του παρέχει.
Ποιες είναι οι πιο δύσκολες στιγμές αποχωρισμού για το βρέφος
- Μετά τους πρώτους έξι μήνες, όταν ένα μωρό αρχίζει να ξεχωρίζει τους δικούς του ανθρώπους από τους ξένους και εμφανίζει το «άγχος των ξένων».
- Στο τέλος του δεύτερου χρόνου, στο στάδιο «της επαναπροσέγγισης», όπου το νήπιο αρχίζει να συνειδητοποιεί πόσο μικρό και αδύναμο είναι και προσκολλάται ξανά στη μητέρα του για λίγους μήνες.
- Κάποια μωρά μπορεί να γίνουν πιο ανασφαλή από γεγονότα όπως, διαζύγιο, γέννηση ενός ακόμη παιδιού στην οικογένεια, μετακόμιση, θάνατος αγαπημένου προσώπου ή πολλές αλλαγές στις νταντάδες.
- Σε αυτές τις περιόδους χρειάζεται να είστε πιο υπομονετική για λίγο καιρό και να αποφεύγετε τους μεγάλους αποχωρισμούς π.χ. να πάει το νήπιο στον παιδικό σταθμό για πρώτη φορά. Βέβαια, ο παιδικός σταθμός είναι αναπόφευκτος και η συνύπαρξή του με τα άλλα παιδιά θα το βοηθήσει να εξοικειωθεί με τον αποχωρισμό.
- Σε γενικές γραμμές, συστήνεται μέχρι την συμπλήρωση των δύο ετών, οι αποχωρισμοί να είναι σύντομοι, όχι μεγάλης διάρκειας, μέσα στη μέρα.
Πώς μπορείτε να κάνετε πιο εύκολη για το μωρό σας τη διαδικασία του αποχωρισμού;
- Πριν αφήσετε το μωρό σας, βεβαιωθείτε ότι έχει φάει, είναι καθαρό και βρίσκεται με ένα άτομο της εμπιστοσύνης σας.
- Αποχαιρετίστε το μωρό σας με τρυφερό και ήρεμο τόνο στη φωνή και στην έκφρασή σας, χωρίς ενοχές που φεύγετε.
- Μην φεύγετε κρυφά. Έτσι κλονίζεται η εμπιστοσύνη του μωρού και του δημιουργείται ανασφάλεια, με αποτέλεσμα να προσκολλάται περισσότερο επάνω σας από φόβο ότι μπορεί να το εγκαταλείψετε.
- Καλό είναι να του λέτε ότι θα φύγετε αλλά θα ξαναγυρίσετε, καθώς ακόμη και από τον τόνο της φωνής σας μπορεί να νιώσει ασφάλεια. Έτσι το βοηθάτε να είναι πιο ήρεμο, να δημιουργεί μέσα του εικόνες και σύμβολα-λέξεις, για να αντιμετωπίσει το άγχος του αποχωρισμού.
- Ενθαρρύνετε την ανάπτυξη στενών σχέσεων με άλλα μέλη της οικογένειας, όπως με τον πατέρα, τα αδέρφια ή τους παππούδες.
- Είναι πολύ σημαντικό να αφιερώνετε καθημερινά αποκλειστικό χρόνο στο βρέφος σας για παιχνίδι και φροντίδα, τόσο εσείς, όσο και τα άλλα μέλη της οικογένειας.
- Το άγχος του αποχωρισμού είναι προφανώς δύσκολο και για εσάς. Ωστόσο, αν εσείς επιδείξετε χαλαρότητα και αυτοπεποίθηση, θα συμβάλλετε θετικά στην ανάπτυξή του, βοηθώντας το μωρό σας να αποκτήσει σταδιακά την ανεξαρτησία του και μεγαλώνοντας να κατακτήσει τα επόμενα στάδια.
